Projekt Powiśle

Budujemy markę regionu

Na rubieży pięknego i bogatego Pomorza, w nienadmorskiej i nijakiej flance wschodniej, skrywa się nieodkryta perła – region Powiśle. Jego wielokulturowy charakter ma dziś w sobie nową, ogromną wartość.

Ciągłe migracje ludności, powojenna nieufność i antagonistyczne nastroje spowodowały zahamowanie rozwoju lokalnego dziedzictwa kulturowego. Obok siebie przez lata funkcjonowały tu różne tradycje, języki i obrzędy. Dziś jesteśmy już gotowi, aby wspólnie budować kulturę jutra i złożoną z wielu barw markę regionu.

Obecnie, wszystkim mieszkańcom, szczególnie młodemu pokoleniu, brakuje wspólnego spoiwa – kultury, która utożsamia z tym miejscem, ale i szanuje tradycje. Każdy zna wzór kociewski, słyszał gwarę kaszubską, widział żuławskie kafle czy wiatraki. Co wiemy o Powiślu? Jakie jest jego wzornictwo czy symbol? Tego nie wie nikt w Polsce, nie wiedzą nawet Powiślanie, ani mały sklepik z etnodizajnem na dworcu Warszawa Wschodnia, gdzie znaleźć można gadżety z wzornictwem różnych regionów.

Przygotowując plakat corocznego Festiwalu 4 Kultur w Dzierzgoniu pojawiał się problem braku powiślańskiej grafiki. Jednak to co przede wszystkim wyróżnia każdy region, to jego wzornictwo. Powiśle takiej funkcjonującej w przestrzeni publicznej grafiki absolutnie nie ma, a przecież w dobie dzisiejszego świata obrazu od tego trzeba zacząć budowanie marki. Wiedza na temat powiślańskiego wzornictwa zachowana i skryta jest w zabytkach hafciarskich. Dostępny i znany jest tylko fragment wzoru haftu białego, a w rzeczywistości mnogość motywów jest ogromna. Wspaniała baza artefaktów zachowana jest w Muzeum Zamek w Kwidzynie, Oddział Muzeum Zamkowego w Malborku. To było punktem wyjścia do zainicjowania „Projektu Powiśle”, któremu początek dała dotacja z programu Narodowego Centrum Kultury „Kultura – Interwencje 2020” dla Dzierzgońskiego Ośrodka Kultury.
W ramach projektu powstała interdyscyplinarna grupa badawcza, w której skład weszli: dr Aleksandra Paprot-Wielopolska (etnolog, Uniwersytet Gdański), dr Justyna Liguz (kierownik muzeum Zamek w Kwidzynie, badaczka Powiśla), Joanna Jezierska (archeolog, kustosz Muzeum Zamek w Kwidzynie) Stefan Kornacki (artysta plastyk, grafik), Marcin Lamch (kulturoznawca, muzyk, aranżer) oraz Magdalena Grodecka (archeolog, dyrektor Dzierzgońskiego Ośrodka Kultury, inicjatorka projektu). Celem grupy było stworzenie inspirowanego źródłami wzoru Powiśla jako syntezy całego materiału źródłowego. Wybranie kilku motywów spośród tak bogatego materiału długich tradycji hafciarskich Powiśla było karkołomnym przedsięwzięciem. Głównym celem było rozpoczęcie budowania marki regionu i jego promocja w oparciu o nowoczesny wzór graficzny, dostępny na wolnej licencji w wersji elektronicznej. Z ręki artysty Stefana Kornackiego wyszedł wzór szalenie wyróżniający się na tle ludowego wzornictwa kraju. Do powstałej grafiki istnieje księga znaku i regulamin korzystania z Wzoru.
To stało się motorem do dalszych działań. Na murze przy Dzierzgońskim Ośrodku Kultury powstał mały mural zawierający ów wzór. Pozytywnie przyjęta w przestrzeni miejskiej grafika zaostrzyła apetyt i artystyczne działania wyszły poza ulicę Krzywą 16. Pomalowanych zostało kilka przystanków na terenie Gminy Dzierzgoń, a wspomniany apetyt ciągle rośnie na pomalowanie jeszcze wielu na całym Powiślu, aby każdy kto tu wjedzie  poznał wzór i z wycieczki na Powiśle zapamiętał taką przyjemną dla oka oryginalną unifikację.
Rozpoczęcie projektu przypadło na rok setnej rocznicy Plebiscytu na Powiślu. Był to przypadek, który możemy nazwać opatrznością przodków. Przegrany sto lat temu plebiscyt stał na straży świadomości o istocie lokalnego dziedzictwa. Budowa marki regionu nie mogła się zasadzać na żywych antagonizmach i deficytach wiedzy historycznej. Dwie znamienite badaczki historii i kultury Powiśla, dr J. Liguz i dr A. Paprot-Wielopolska wygłosiły wykłady naukowe. Pierwszy z nich dotyczył historii Powiśla i Plebiscytu 1920, drugi zaś był o dziedzictwie kulturowym Powiśla. Pandemia uniemożliwiła zaplanowane badania etnologiczne grupy studentów Uniwersytetu Gdańskiego, ale dr. A. Paprot-Wielopolska na podstawie ankiet internetowych dokonała próby diagnozy społecznej Powiśla. Chcieliśmy się dowiedzieć jak mieszkańcy postrzegają swój region, czy znają jego historię, czy potrzebują integracji, co uważają za dobro kulturowe tego obszaru albo co chcieliby zobaczyć na widokówce z Powiśla. Badania te wyznaczyły dalsze kierunki naszej pracy i inspirują nas do kolejnych działań.

Festiwal 4 kultur

Dzięki powstałemu wzorowi, swojego logotypu po 24 latach doczekał się także Festiwal 4 Kultur. To wydarzenie, które edukuje i uczy tolerancji oraz promuje kulturę tradycyjną i ludową. Mieszające się tu tradycje polskie, ukraińskie, niemieckie i żydowskie przenoszą na jeden sierpniowy weekend w wyjątkowe miejsce. Stanąć tu można na styku kultur Wschodu i Zachodu, by przywitać się żydowskim „szalom”, zatańczyć polskiego oberka, zjeść ukraińskie pielmieni i poznać niemieckie techniki hafciarskie.
W pandemicznym roku 2020, Festiwal przybrał formę widowiska muzyczno-teatralnego o Powiślu. Pełen symboli i pięknych obrazów spektakl okazał się wyjątkową, edukacyjną perełką artystyczną. Dzięki muzyce, światłu, tańcowi i wymownym scenom teatralnym w nieoczywisty sposób ukazuje skomplikowaną historię regionu. Widowisko spotkało się z szalenie pozytywnym odbiorem publiczności i czeka na swoje kolejne odsłony na Pomorzu i nie tylko.
Dzięki powstałemu wzorowi, swojego logotypu po 24 latach doczekał się także Festiwal 4 Kultur. To wydarzenie, które edukuje i uczy tolerancji oraz promuje kulturę tradycyjną i ludową. Mieszające się tu tradycje polskie, ukraińskie, niemieckie i żydowskie przenoszą na jeden sierpniowy weekend w wyjątkowe miejsce. Stanąć tu można na styku kultur Wschodu i Zachodu, by przywitać się żydowskim „szalom”, zatańczyć polskiego oberka, zjeść ukraińskie pielmieni i poznać niemieckie techniki hafciarskie.

Wystąpiły w nim także dzieci z Dzierzgonia, które śpiewają w refrenie słowa:

„Tworzymy kulturę jutra,
Tworzymy jutra poranek.
Wzajemnych urazów i skarg,
Opatrzeć musimy ranę.”

Piosenkę nieoficjalnie okrzyknięto hymnem Powiśla. Jest to kwintesencja dzisiejszego Powiśla, a w wykonaniu dzieci budzi szczególnie wzruszające  emocje. Do piosenki nagrany został także teledysk.

Projekt Powiśle cały czas trwa i zdobywa coraz większą grupę zwolenników. Na całym Powiślu widać coraz więcej przystanków z wzorem. Pojawia się on także na muralach i w rękodziele lokalnych rzemieślników. Wzór Powiśla, jako znak markowy regionu, staje się powoli jego symbolem. Grupa tworząca Projekt Powiśle buduje dalej markę regionu, szukając wyrazistości i nadając mu zagubiony gdzieś po drodze charakter.
Strona zrealizowana w ramach Stypendium Kulturalnego Powiatu Sztumskiego